Otizm spektrum bozukluğu (OSB) bireylerin sosyal etkileşim ve iletişim kurma becerilerini olumsuz yönde etkileyen, sınırlı ilgi ve tekrarlanan davranış örüntülerine neden olan nörogelişimsel bir bozukluktur. Bazı çocuklar yaşamın ilk 12 ayında otizm belirtileri gösterirler. Ancak 24 ay sonrasında da belirtiler ortaya çıkabilmektedir. OSB olan bazı çocuklar 18 ila 24 aylık olana kadar yeni beceriler kazanır ve gelişimsel dönüm noktalarına ulaşabilirler .Fakat yeni beceriler kazanmayı bırakırlar veya daha önce sergileyebildikleri beceriler sergilememeye başlarlar. Peki otizm spektrum bozukluğunun belirtileri nelerdir? Sosyal iletişim ve sosyal etkileşim alanındaki belirtilerine bakacak olursak
- Göz temasından kaçınma
- 9 aylık olmasına rağmen isme tepki vermeme
- 9 aylıkken mutlu, üzgün, kızgın, şaşırmış gibi yüz ifadeleri gerçekleştirememe
- 12 aylıkken el sallama, bay bay yapmanın görülmemesi
- İlgi alanlarını başkalarıyla paylaşmama (örneğin, 15 aylıkken hoşlandığı bir nesneyi size göstermeme)
- 18 aylıkken işaret edilen nesneye bakmama
- 24 aylıkken başkalarının incindiğini veya üzüldüğünü fark etmeme
- 30 aylık olmasına rağmen bebeğe mama yedirme, arabayı park etme gibi rol oyunları oynayamama
- Akranlarına karşı ilgisiz olma
- 3 yaşını geçmiş olmasına rağmen insanların duygularını anlamakta veye kendi duygularını anlatmakta güçlük çekme gibi belirtiler sosyal iletişim ve etkileşimde otizme belirtilerdir.
Sınırlı veya tekrarlayan ilgi ve davranış örneklerine ilişkin belirtilere bakacak olursak.
- Oyuncakları veya diğer nesneleri sıralama ve sıra değiştiğinde tepki gösterme
- Kelimeleri veya cümleleri defalarca tekrarlama
- Oyuncaklarla her defasında aynı şekilde oynama
- Nesnelerin parçalarına odaklanma
- Takıntılı ilgi alanları
- Belirli rutinleri takip etme
- El çırpma vücudu sallama veya kendi etrafında daireler çizme
- Nesnelerin ses, koku, tat, görünümlerine olağan dışı tepkiler verme gibi belirtiler göstermektedirler.
Bu belirtilere paralel olarak dil becelerinde, motor becerilerde ve bilişsel becerilerde gecikme görülebilmektedir. Aynı zamanda hiperaktivite, epilepsi, sindirim sorunları, kaygı, stres ve olağandışı duygusal tepkiler belirtilere eşlik edebilmektedir. Unutulmaması gereken sıralanan belirtilerin tamamı görülebileceği gibi belirtilerin bir kısmı da gözlenebilmektedir. Belirtiler fark edilir edilmez bir çocuk psikiyatristine ve çocuk nöroloğuna başvurulmalıdır. Burada önemli olan müdahale ile tanılama arasında uzun süren bir boşluğun olmamasıdır. Tanılamanın kısa sürede gerçekleşememesi ve çocuğun bu süre içerisinde eğitim almaması istendik bir durum değildir. Bu noktada erken müdahale çok önemlidir. Çocuğun mümkün olduğunca erken özel eğitim alması kanıta dayalı, yani etkililiği bilimsel araştırmalarla ortaya konmuş müdahale programlarından yararlanması gerekmektedir. Tüm gelişim alanlarını desteklemeyi amaçlayan kapsamlı müdahale programları mevcuttur. Uygulamalı davranış analizine dayalı Erken Yoğun Davranışsal Eğitim/Lovas metodu, ve yine uygulamalı davranış analizine dayalı olarak yürütülen PCDI Programı kapsamlı müdahale programlarına örnektir. Gelişimsel ve ilişki temelli müdahaleler de etkili uygulamalardır. Erken Başlangıç Denver Modeli ve Etkileşim Temelli Erken Çocuklukta Müdahale Programı bu uygulamalar arasındadır. Süreç içerisinde kanıt temelli odaklı uygulamalardan da süreç içerisinde faydalanılmaktadır. Görsel destekler, ayrık denemelerle öğretim, alternatif ve destekleyici iletişim, model olma odaklı uygulama örneklerindendir.
Dr. Öğr. Üyesi Özlem Dalgın
Yararlanılan Kaynaklar
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
National Autism Center. (2015). National standards project findings and conclusions-NSP 2. Randolph, MA: Author.
Odom, S. L., Boyd, B. A., Hall, L. J., & Hume, K. (2010). Evaluation of comprehensive treatment models for individuals with autism spectrum disorders. Journal of autism and developmental disorders, 40, 425-436. https://doi.org/10.1007/s10803-009-0825-1